Llenyddiaeth Tsieceg

Llenyddiaeth Tsieceg

Wynebddalen Beibl Kralice (1579).
Enghraifft o'r canlynol	sub-set of literature
Math	llenyddiaeth
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Y corff o ysgrifennu drwy gyfrwng y Tsieceg, un o'r ieithoedd Slafonaidd Gorllewinol ac iaith frodorol y Tsieciaid, yw llenyddiaeth Tsieceg, a darddir yn bennaf o Tsiecia neu yn hanesyddol "y Tiroedd Tsiec" (rhanbarthau Bohemia, Morafia, a de Silesia) yng Nghanolbarth Ewrop. Bu'r Tsieciaid ym Mohemia a Morafia dan reolaeth yr Almaenwyr (yr Ymerodraeth Lân Rufeinig) a'r Awstriaid (y Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd) am y rhan helaethaf o'u hanes, ac o ganlyniad bu esblygiad Tsieceg llenyddol yn gysylltiedig ag ymdrechion y bobl i ddiogelu eu hunaniaeth ethnig.

Ysgrifennwyd yn yr iaith Tsieceg yn gyntaf yn y 13g, a thestunau crefyddol oedd y brif fath o lenyddiaeth. Yn y 14g cynhyrchwyd gweithiau mewn llu o genres canoloesol, gan gynnwys arwrgerddi, rhamantau, a chroniclau. Blodeuai diwinyddiaeth, emynyddiaeth, a'r bregeth yn Tsieceg yng nghyfnod y Diwygiad Bohemaidd yn y 15g a'r 16g, ac fel sawl iaith Ewropeaidd arall câi'r Beibl yn iaith y werin ddylanwad hollbwysig ar safoni'r iaith lenyddol yn y cyfnod modern cynnar. Cwtogwyd ar lenyddiaeth Brotestannaidd y Tsieciaid yn sgil y Rhyfel Deng Mlynedd ar Hugain, ond cyflawnwyd gweithiau crefyddol yn Tsieceg gan awduron alltud megis Jan Ámos Komenský, ac hefyd gweithiau seciwlar yn yr iaith yn yr oes faróc.

Yn oes Rhamantiaeth a thwf cenedlaetholdeb ar draws Ewrop, cafwyd adfywiad cenedlaethol yn niwylliant Tsieceg dan arweiniad llenorion megis Karel Hynek Mácha a Božena Němcová. Yn sgil annibyniaeth Tsiecoslofacia ym 1918, cafwyd datblygiadau radicalaidd yn llenyddiaeth Tsieceg, gan gynnwys dyfodiad Moderniaeth ac arbrofi'r avant-garde. Yn y cyfnod comiwnyddol, llenyddiaeth broletaraidd a Realaeth Sosialaidd oedd y drefn, ond cynhyrchwyd hefyd ffuglen, ysgrifau, a dramâu gwleidyddol anghydffurfiol gan awduron megis Milan Kundera a Václav Havel. Ers diddymu'r uniad â Slofacia, Tsieceg yw priod iaith y Weriniaeth Tsiec ac mae awduron cyfoes megis Michal Viewegh, Petra Hůlová, a Jaroslav Rudiš yn archwilio themâu'r gymdeithas fodern ac hunaniaeth. Mae llenyddiaeth Tsieceg yr 20g a'r 21g yn nodweddiadol am ymwneud â chwestiynau dirfodol ac athronyddol.

Nid yw llenyddiaeth Tsieceg yn gyfystyr â llên Tsiecia, neu lên y Tsieciaid: yn hanesyddol, ysgrifennwyd mewn sawl iaith yn y Tiroedd Tsiec, gan gynnwys Lladin ac Almaeneg. Mae llenorion Tsiecaidd alltud wedi mabwysiadu ieithoedd eraill, er enghraifft Milan Kundera yn Ffrangeg a Tom Stoppard yn Saesneg.